Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4

الدراية: إمعان النظر فى الشيء, والتفكير فيه, والمعرفة به

«Дироя» – бир нарсага диққатни қаратиб, у ҳақда тафаккур қилиш ва уни фаҳмлаш деганидир.

Бу тафсир тури соғлом ижтиҳод ва фикр юритиш асосига бино қилинган. Муфассир олимлар бундай тафсир қилганларида ёки қилаётганларида нафсу ҳаволарига учмайдилар, ақлларига биринчи дуч келган фикрларини келтирмайдилар, балки оятнинг аслий маъносининг чегарасидан ташқарига чиқмай, мазмун доирасида фикрларини юритадилар, ижтиҳод қиладилар. Чунки улар жаноб Пайғамбаримиз алайҳbcсаломнинг шу хусусда айтган ҳадисларини яхши биладилар ва Аллоҳ таолодан тақво қиладилар. Ибни Аббос розияллоҳу анҳу  ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ алайҳиссалом шундай деганлар:

من كذب علىّ متعمدا فليتبوّأ مقعده من النار, ومن قال فى القرءان برأيه فليتبوّأ مقعده من النار

яъни: «Кимки менга нисбатан билиб туриб ёлғон гап айтса ўзига оловдан жой тайёрласин, кимки Қуръонни хоҳлаганича тафсир қилса, оловдан жой тайёрласин».

Ушбу ҳадисни Ибни Аббос розияллоҳу анҳу икки хил шарҳ қилганлар:

1. Саҳобалар ва тобеинлар келтирган тафсирларини билмай ўзича тафсир қилган киши Аллоҳ таолонинг ғазабига учрайди.

2. Қуръонни тафсир қилаётганида маъноси бошқача эканлигини билиб туриб қилса, оловдан ўриндиқ тайёрлабди.

Бу маънодаги ҳадисларни муфассир уламоларимиз билиб туриб нафсу-ҳаволарига бормай, соф тафсир қилганлар ва қиладилар.

Ушбу фикр ва ижтиҳод асосида қилинган тафсир икки хил бўлади: тафсири маҳмуд ва тафсири мазмум.

Тафсири маҳмуд (мақталган, яхши деб билинган тафсир)  араб тили қонун ва қоидаларини мукаммал билган ва уларга риоя қилган, араб тилида гаплашиш услубларини ҳам билган ва шариат қоидаларини пуҳта билган кишининг, муфассирнинг тафсиридир.

Тафсири мазмум (яхши деб саналмаган) − илмий жаҳолат ва эътиқодий залолат устига биноан қилинган тафсир. Бунга мисол учун Қуръони Каримда:

يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ

Яъни: «Куники, ҳамма одамларни ўзларининг имомлари бошчилигида, уларни чақирамиз...», деган оятда إمام (имом) − бошлиқ сўзини араб тилидаги أمّ (умм) − она сўзининг кўплик кўриниши деб оятга қуйидаги тафсир берилиши:

«Куники, ҳамма одамларни ўзларининг оналари билан чақирамиз...»

Илмий жаҳолатнинг кўринишларидан бири шундай бўлиб, эътиқод залолатига олиб келади.

Бу тафсир турига хос тафсир китоблар:

1.Абдуллоҳ ибн Умар ал-Байзовийнинг «Анварут-танзил ва асрорут-таъвил», (Тафсирул-Байзовий).

2.Абдуллоҳ ибн Аҳмад ан-Насафийнинг «Мадарикут-танзил ва ҳақоиқут-таъвил», (Тафсирун-Насафий).

3.Жалолиддин ас-Суютий ва Жалолиддин ал-Маҳаллийларнинг «Тафсирул-Жалалайн».

Ва бошқалари.