Қуръонни ўқиш одобларидан бири қироатда овозни чиройли қилишдир. Шубҳасиз, Қуръон оҳангининг[1] ўзи чиройли, лекин чиройли овоз уни янада зиёда қилади. Хуш овоз билан қилинган тиловат қалбга етиб боради, кишига янада яхшироқ таъсир қилади.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَأَبُو دَاوُدَ وَالدَّارِمِيُّ وَأَحْمَدُ وَالْبَيْهَقِيُّ وَالطَّبَرَانِيُّ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Қуръонни тағанний қилмаган биздан эмас» (Бухорий, Абу Довуд, Доримий, Аҳмад, Байҳақий ва Табароний ривояти).

Уламолар «Қуръонни тағанний қилиш»ни қуйидагича тушунтиришган:

1. Қуръон билан кифояланиб, бошқасидан беҳожат бўлиш[2].

2. Қуръонни маҳзун овозда тиловат қилиш[3].

3. Қуръонни имкон қадар чиройли овозда ўқиш[4].

4. Қуръон тиловати ва илми билан машғул бўлиш.

5. Қуръон тиловатидан лаззат олиш.

Аксар уламолар «тағанний»дан мурод Қуръонни чиройли овозда ўқиш эканига иттифоқ қилишган. Жумладан, Жалолиддин Суютий айтади: «Ушбу ҳадисга кўра, қироатда овозни чиройли қилиш суннатдир». Демак, ким Қуръонни чиройли ўқишга ҳаракат қилса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларига амал қилган, у Зот йўлларидан юрган бўлади.

وَعَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ وَالدَّارِمِيُّ وَابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَالْحَاكِمُ وَابْنُ خُزَيْمَةَ وَابْنُ حِبَّانَ وَالْبَيْهَقِيُّ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.

Бароъ ибн Озиб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Қуръонни овозингиз билан зийнатланглар» (Абу Довуд, Насоий, Доримий, Ибн Можа, Аҳмад, Ҳоким, Ибн Хузайма, Ибн Ҳиббон ва Байҳақий ривояти. Ривоят санади саҳиҳ).

Ушбу ривоятда Қуръонни чиройли овозда ўқишга амр қилинмоқда. Бундан келиб чиқадики, банда Қуръон тиловатига алоҳида эътибор бериши, қироат учун ўзини тайёрлаши, овозини имкон қадар чиройли ва майин қилишга ҳаракат қилиши лозим.

Баъзилар: «Бу ривоятда «овоз» ва «Қуръон» сўзларининг ўрни алмашиб қолган. Қуръон овоз билан зийнатланишдан кўра овоз Қуръон билан зийнатланишга муҳтождир», дейишган. Уларнинг далил Табароний томонидан келтирилган ривоятдир. Унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Овозларингизни Қуръон билан зийнатланглар!» деганлар. Нима бўлганда ҳам банда имкони етганича Қуръонни чиройли овозда тиловат қилиши матлубдир.

وَعَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: حَسِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ يَزِيدُ الْقُرْآنَ حُسْنًا. رَوَاهُ الدَّارِمِىُّ وَالْحَاكِمُ وَالْبَيْهَقِيُّ فِي شُعَبِ الإِيْمَانِ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.

Бароъ ибн Озиб розияллоҳу анҳу ривоят қилади: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни овозингиз билан чиройли қилинглар. Зеро, гўзал овоз Қуръонни янада чиройли қилади», деб айтганларини эшитганман» (Доримий, Ҳоким, Байҳақий «Шуабул-иймон»да ривоят қилган. Ривоят санади саҳиҳ).

Бу хусусда кўплаб саҳиҳ ҳадислар ворид бўлган. Агар кишининг овози чиройли бўлмаса, имкон даржасида чиройли ўқишга ҳаракат қилади. Аммо чегарадан чиқиб, ҳар хил нағмага солиб тиловат қилиш тўғри эмас.

Қуръонни оҳанг билан ўқиш борасида турли фикрлар айтилган. Шофеий: «Ҳеч зарари йўқ», деган. Баъзилар Қуръонни оҳанг билан тиловат қилиш макруҳ, деганлар. Агар тажвид қоидаларига амал қилиб ҳар бир ҳарфни ўз миқдорида чўзилса, Қуръоннинг соф илоҳий оҳанги келиб чиқади. Инсон Қуръонни ўз билганича ҳар хил оҳангга солиши шарт эмас. Асосийси тажвид қоидаларига амал қилиб ўқишдир.

وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: زَيِّنُوا أَصْوَاتَكُمْ بِالْقُرْآنِ. رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ فِي الْكَبِيرِ وَعَبْدُ الرَّزَّاقُ فِي الْمُصَنَّفِ وَابْنُ الأَعْرَابِيِّ فِي الْمُعْجَمِ.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Овозларингизни Қуръон билан зийнатланг» (Табароний «Кабийр»да, Абдураззоқ «Мусаннаф»да ва Ибн Арабий «Муъжам»да ривоят қилган).

Мана шу ривоятни далил қилиб, баъзи уламолар: «Қуръон овоз билан зийнатланмайди, балки овоз Қуръон билан зийнатланади», дейишган. Шуъба айтади: «Айюб мени «Қуръонни овоз билан зийнатланглар», дейишдан қайтарар эди». Аммо Қуръонни овоз билан зийнатлаш ҳақида келган кўплаб ривоятлар чиройли овоз Қуръоннинг зийнати эканига далолат қилади.

وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ لِكُلِّ شَيْءٍ حِلْيَةً وَحِلْيَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ. رَوَاهُ عَبْدُ الرَّزَّاقُ فِي الْمُصَنَّفِ وَالضِّيَاءُ الْمَقْدِسِيُّ فِي الأَحَادِيثِ الْمُخْتَارَةِ وَقَالَ: آخِرُ إِسْنَادِهِ صَحِيحٌ.

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Ҳар бир нарсанинг зийнати бўлади. Қуръоннинг зийнати чиройли овоздир» (Абдураззоқ «Мусаннаф»да, Зиё Мақдисий «Ал-аҳадийсул-мухтаро»да ривоят қилган ва: «Иснодининг охири саҳиҳ», деган[5]).

Ҳар бир нарсанинг чиройини белгилаб берадиган нарса бўлади. Масалан, инсонни чиройли қилиб турувчи энг асосий белги бу унинг хулқи, кейин хуш суратидир. Худди шунингдек, Қуръоннинг чиройини янада зиёда қилувчи омил чиройли овоздир. Қуръоннинг лафзлари, жумлалар жойлашиши жуда мукаммал ва унинг оҳанги гўзал. Сабаби, бу − Аллоҳнинг Каломи. Бу − Қуръоннинг ботиний гўзаллиги. Чиройли овоз эса Қуръоннинг зоҳирий гўзаллиги бўлиб, айнан чиройли овоз соҳиби томонидан қилинган тиловат Қуръоннинг тароватини намоён этади, унинг илоҳий Китоб эканини яна бир бор исботлайди.

وَعَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِنَّ حُسْنَ الصَّوْتِ تَزْيِينٌ لِلْقُرْآنِ. رَوَاهُ الْبَزَّارُ فِي الْمُسْنَدِ وَابْنُ سَعْدٍ فِي الطَّبَقَاتِ الْكُبْرَى وَسَنَدُهُ ضَعِيفٌ.

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чиройли овоз Қуръоннинг зийнатидир», деб айтганларини эшитганман» (Баззор «Муснад»да ва Ибн Саъд «Ат-табақотул-кубро»да ривоят қилган. Ривоят санади заиф[6]).

Бу ривоятда ҳам юқоридаги маъно таъкидланмоқда. Бу бобда саҳиҳ ривоятлар ҳам бор. Аммо заифлари ҳам анчагина. Улар бир бўлиб, бу ҳадиснинг асли бор эканига далолат қилади.

وَعَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ قَيْسٍ قَالَ: كُنْتُ رَجُلاً قَدْ أَعْطَانِي اللهُ حُسْنَ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ فَكَانَ ابْنُ مَسْعُودٍ يُرْسِلُ إِلَيَّ فَأَقْرَأُ عَلَيْهِ الْقُرْآنَ فَكُنْتُ إِذَا فَرَغْتُ مِنْ قِرَاءَتِي قَالَ: زِدْنَا مِنْ هَذَا فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: حُسْنُ الصَّوْتِ زِينَةُ الْقُرْآنِ. رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ وَأَبُو نُعَيْمٍ وَسَنَدُهُ ضَعِيفٌ.

Алқама ибн Қайсдан ривоят қилинади: «Аллоҳ менга Қуръонни чиройли овоз билан ўқиш истеъдодини берган эди. Ибн Масъуд олдимга одам жўнатарди ва мен унга Қуръон ўқиб берардим. Қироат қилиб бўлганимдан сўнг у: «Яна ўқи, ота-онам сенга фидо бўлсин! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чиройли овоз Қуръоннинг зийнатидир», деб айтганларини эшитганман», дерди» (Табароний ва Абу Нуайм ривояти. Ривоят санади заиф[7]).

Ривоятда айтилишича, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу моҳир қори бўлишига қарамай Алқама ибн Қайснинг олдига одам юбориб, уни ўз ҳузурига чақиртирар, ундан Қуръон ўқиб беришини сўрарди. Сабаби Алқама жуда хушовоз қори бўлган. Алқама қироатни якунлаганда, Ибн Масъуд Алқамадан яна тиловат қилишни сўрар ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чиройли овоз Қуръоннинг зийнатидир», деб айтган ҳадисларини эслатарди.

Демак, чиройли овоз билан ўқилган Қуръон қалбга яхши таъсир қилади. Зеро, Қуръон ўқишдан кўзланган мақсад ҳам ундан таъсирланишдир.

Юқорида Қуръонни чиройли овозда ўқиш ҳақида келган ривоятлар билан танишдик. Аммо ҳаммада ҳам чиройли овоз йўқ. Хўш, бунда қандай йўл тутиш керак. Қуйидаги ривоятдан бу саволга жавоб топамиз.

وَعَنْ ابْنِ أَبِي مُلَيْكَةَ قَالَ: سَمِعْتُ عُبَيْدَ اللهِ بْنَ أَبِي نَهِيكٍ يَقُولُ: بَيْنَمَا أَنَا وَاقِفٌ وَعَبْدُ اللهِ بْنُ السَّائِبِ بْنُ أَبِي السَّائِبِ إِذْ مَرَّ بِنَا أَبُو لُبَابَةَ فَاتَّبَعْنَاهُ حَتَّى دَخَلَ بَيْتَهُ فْاسْتَأْذَنَاهُ فَأَذِنَ لَنَا فَإِذَا رَثُّ الْمَتَاعِ رَثُّ الْحَالِ فَقَالَ: مَنْ أَنْتُمْ فَانْتَسَبْنَا لَهُ فَقَالَ: مَرْحَبًا وَأَهْلاً تُجَّارَ كَسَبَةَ فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ قَالَ ابْنُ أَبِي مُلَيْكَةَ: فَقُلْتُ: يَا مُحَمَّدُ أَرَأَيْتَ إِنْ لَمْ يَكُنْ حَسَنَ الصَّوْتِ قَالَ: يُحَسِّنُهُ مَا اسْتَطَاعَ. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ فِي السُّنَنِ الْكُبْرَى وَالطَّبَرَانِيُّ فِي الْكَبِيرِ وَرِجَالُهُ ثِقَاتٌ.

Ибн Абу Мулайкадан ривоят қилинади: «Мен Убайдуллоҳ ибн Абу Наҳийк: «Мен Абдуллоҳ ибн Соиб ибн Абу Соиб билан турганимда олдимиздан Абу Лубоба ўтиб қолди. Биз унинг орқасидан юриб бордик. У уйига кирганида ундан рухсат сўрадик. Абу Лубоба киришимизга изн берди. Қарасак, унинг уйи хароба, ўзи оғир аҳволда ҳаёт кечирар экан. У: «Сизлар кимсизлар?» деб сўради. Биз унга насабимизни айтдик. У: «Касаба савдогарлари хуш келибсиз!» деди. Мен унинг: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни тағанний қилмаган биздан эмас!» деганлар», деб айтганини эшитдим», деганини биламан». Ибн Абу Мулайка айтади: «Эй Муҳаммад, қара, агар кишида чиройли овоз бўлмаса, (у ҳолда нима қилади)» деб сўрагандим, у: «Қодир бўлганича чиройли қилади», деди» (Байҳақий «Ас-аунанул кубро»да ва Табароний «Кабийр»да ишончли ровийлардан ривоят қилган).

Банда Қуръонни имкон қадар чиройли ўқишга ҳаракат қилади. Бироқ чиройли ўқийман, деб турли нағма ва оҳангга солиб тиловат қилиш жоиз эмаслигини унутмаслигимиз керак. Қуръонни чиройли қилувчи воситалардан бири тажвид қоидаларига амал қилишдир. Шунда Қуръоннинг асл илоҳий оҳанги, соф арабий шакли намоён бўлади.

Қуръонни чиройли овоз билан ўқиш ҳақида ҳеч қандай низо ёки ихтилоф йўқ. Аммо Қуръонни оҳанг билан ўқиш борасида уламолар ўртасида турли фикрлар бор. Абдулваҳҳоб ал-Моликийдан ривоят қилишича, имом Молик Қуръонни оҳанг билан қироат қилиш ҳаромлигини айтган. Буни Абу Тоййиб Табарий, Мовардий, Ибн Ҳамдон Ҳанбалий аҳли илмларнинг кўпчилигидан ривоят қилган.

Ибн Баттол, Иёз, моликийлардан Қуртубий, Банданийжий, Ғаззолий, ҳанафийлардан «Заҳийра» муаллифидан бу иш макруҳ экани ривоят қилинган.

Ибн Баттол бир гуруҳ саҳоба ва тобеинлардан Қуръонни оҳанг билан тиловат қилиш жоизлигини ривоят қилган. Шофеийлардан Фуробий «Ал-ибона»да бу жоиз, балки мустаҳаб эканини айтган.

Бу борада Шофеийдан икки хил қавл келтирилган. Уларнинг бирида бу иш кароҳатли дейилган бўлса, иккинчисида ҳечқиси йўқ дейилган. Шофеийнинг шогирдлари айтишича, бу икки хил қавл бир-бирига зид эмас, балки унинг ҳукми ҳолатга қараб икки хил бўлади. Яъни Қуръон тўғри усулда оҳанг билан ўқилса, жоиз, аммо чегарадан чиқилса, ҳаром бўлади.

Бу фикрлар ҳарфларни тўғри талаффуз қилганда, бир сўз билан айтганда тажвид қоидаларига амал қилганда эътиборли. Агар ҳарфлар ҳаддан ташқари чўзиб ёки нотўғри талаффуз қилинса, уламолар иттифоқи билан Қуръонни оҳангга солиб ўқиш ҳаром бўлади. Имом Нававий «Тибён»да буни алоҳида таъкидлаган.

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَا أَذِنَ اللهُ لِشَيْءٍ مَا أَذِنَ لِلنَّبِيِّ أَنْ يَتَغَنَّى بِالْقُرْآنِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ وَالدَّارِمِيُّ وَأَحْمَدُ وَالْحَاكِمُ وَابْنُ حِبَّانَ وَالْبَيْهَقِيُّ وَالطَّبَرَانِيُّ وَفِي رِوَايَةِ مُسْلِمٍ وَغَيْرِهِ قَالَ: مَا أَذِنَ اللهُ لِشَىْءٍ مَا أَذِنَ لِنَبِىٍّ حَسَنِ الصَّوْتِ يَتَغَنَّى بِالْقُرْآنِ يَجْهَرُ بِهِ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Аллоҳ Набийнинг Қуръонни тағанний билан ўқиганига қулоқ солганчалик бошқа нарсага қулоқ солмаган» (Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Насоий, Доримий, Аҳмад, Ҳоким, Ибн Ҳиббон, Байҳақий ва Табароний ривояти. Муслим ва бошқалар ривоятида: «Аллоҳ чиройли овозли Пайғамбар Қуръонни тағанний билан овоз чиқариб ўқиганига қулоқ солганчалик бошқа нарсани эшитмаган», дейилган).

Бу ривоятдаги «Аллоҳнинг эшитиши» ҳақиқий эмас, балки мажозий маънода бўлиб, бу Аллоҳнинг қорига яқин бўлиши ва уни улуғ ажр-савоблар билан мукофотлашини англатади.

Аллоҳ учун каломларнинг энг маҳбуби, севимлиси − Ўз Каломи Қуръони Каримдир. Аллоҳ Қуръонни эшитганчалик бошқа нарсани эшитмайди. У Зот чиройли тиловат учун берган ажрини бошқа нарсага бермайди. Аллоҳ Пайғамбар ёқимли овозда қилаётган тиловатига қулоқ тутганчалик бошқа севимлироқ нарсага қулоқ солмайди. Демак, қироат қилаётган қори ўзини худди Аллоҳга Қуръон ўқиб бераётгандек тутиши лозим. Шунда Қуръонни тўғри ўқишга ҳаракат қилади ва тиловатда тадаббур ҳосил бўлади.

وَعَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اللهُ أَشَدُّ أُذُنًا إِلَى الرَّجُلِ الْحَسَنِ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ يَجْهَرُ بِهِ مِنْ صَاحِبِ الْقَيْنَةِ إِلَى قَيْنَتِهِ. رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَالْحَاكِمُ وَالطَّبَرَانِيُّ وَفِي الزَّوَائِدِ إِسْنَادُهُ حَسَنٌ.

Фазола ибн Убайддан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳ хушовоз кишининг Қуръонни овоз чиқариб ўқишига қўшиқчи аёлнинг хўжайини ўз қўшиқчисига қулоқ солганидан кўра қаттиқроқ қулоқ солади», дедилар» (Ибн Можа, Аҳмад, Ҳоким ва Табароний ривояти. «Завоид»да ушбу ривоят санади ҳасан, дейилган).

Бу ерда юқоридаги маъно таъкидланмоқда.

وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ لَهُ: يَا أَبَا مُوسَى لَقَدْ أُوتِيتَ مِزْمَارًا مِنْ مَزَامِيرِ آلِ دَاوُدَ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ وَالتِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ وَالدَّارِمِيُّ وَابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَالْبَيْهَقِيُّ وَالطَّبَرَانِيُّ.

Абу Мусо Ашъарий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга: «Эй Абу Мусо, сенга Довуд оиласининг найларидан бири берилган экан!» деганлар. (Бухорий, Муслим, Термизий, Насоий, Доримий, Ибн Можа, Аҳмад, Байҳақий ва Табароний ривояти).

Ривоятдаги «най»дан мурод чиройли овоздир.

«Довуд оиласи» − Довуд алайҳиссаломнинг ўзи. Довуд алайҳиссалом жуда чиройли овоз соҳиби бўлган. Ривоятларда келишича, Довуд алайҳиссалом Забурни ўқиганида қуруқлик ва денгиздаги бор жонзотлар унинг тиловатига қулоқ тутарди.

Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳунинг Қуръонни чиройли овозда тиловат қилиши, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг қироатини эшитиб, овозини Довуд алайҳиссаломникига ўхшатишлари жуда машҳур воқеа. Бу хусусда кўплаб ривоятлар ворид бўлган.

وَعَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: اسْتَمَعَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِرَاءَتِي مِنَ اللَّيْلِ فَلَمَّا أَصْبَحَتْ قَالَ: يَا أَبَا مُوسَى اسَتْمَعْتُ قِرَاءَتَكَ اللَّيْلَةَ لَقَدْ أُوتِيتَ مِزْمَارًا مِنْ مَزَامِيرِ آلِ دَاوُدَ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ لَوْ عَلِمْتُ مَكَانَكَ لَحَبَّرْتُ لَكَ تَحْبِيرًا. رَوَاهُ الْحَاكِمُ وَابْنُ حِبَّانَ وَالْبَيْهَقِيُّ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.

Абу Мусо Ашъарий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда қироатимни эшитибдилар. Тонг отганда у Зот: «Эй Абу Мусо, бу тун қироатингни эшитдим. Сенга Довуд оиласи найларидан бири берилган экан», дедилар. Шунда мен: «Эй Расулуллоҳ, агар шу ерда эканингизни билганимда бундан ҳам чиройлироқ ўқиган бўлардим», дедим» (Ҳоким, Ибн Ҳиббон ва Байҳақий ривояти. Ривоят санади саҳиҳ).

Абу Яъло «Муснад»да келтирган ривоятда айтилишича, ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларида Оиша розияллоҳу анҳо онамиз ҳам бўлганлар. Улар икковлари кетаётганларида Абу Мусо розияллоҳу анҳу уйида Қуръон тиловат қилаётганини эшитиб қолиб, бироз туриб қолишди. Сўнг йўлларида давом этишди. Тонг отганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Мусо Ашъарийга кечаси унинг тиловатини эшитишганини айтганларида, у, агар сиз эшитаётганингизни билганимда, бундан-да чиройлироқ ўқишга ҳаракат қилардим, деди.

وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَعَدَ أَبُو مُوسَى فِي بَيْتِهِ وَاجْتَمَعَ إِلَيْهِ نَاسٌ وَأَنْشَأَ يَقْرَأُ عَلَيْهِمْ الْقُرْآنَ قَالَ: فَأَتَى رَسُولَ اللهِ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ أَلاَ أُعَجِّبُكَ مِنْ أَبِي مُوسَى أَنَّهُ قَعَدَ فِي بَيْتٍ وَاجْتَمَعَ إِلَيْهِ نَاسٌ فَأَنْشَأَ يَقْرَأُ عَلَيْهِمْ الْقُرْآنَ قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَتَسْتَطِيعُ أَنْ تُقْعِدَنِي مِنْ حَيْثُ لاَ يَرَانِي أَحَدٌ مِنْهُمْ قَالَ: نَعَمْ قَالَ: فَخَرَجَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: فَأَقْعَدَهُ الرَّجُلُ حَيْثُ لاَ يَرَاهُ مِنْهُمْ أَحَدٌ فَسَمِعَ قِرَاءَةَ أَبِي مُوسَى قَالَ: فَقَالَ: إِنَّهُ يَقْرَأُ عَلَى مِزْمَارٍ مِنْ مَزَامِيرِ آلِ دَاوُدَ. رَوَاهُ أَبُو يَعْلَى وَفِي مَجْمَعِ الزَّوَائِدِ إِسْنَادُهُ حَسَنٌ.

Анас розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Абу Мусо уйида ўтирганида одамлар унинг ҳузурига йиғилдилар. Шунда у Қуръон ўқий бошлади. Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бориб, «Эй Расулуллоҳ, Абу Мусо қизиқ иш қиляпти. У уйига ўтириб олган, одамлар унинг атрофида ва Абу Мусо уларга Қуръон ўқиб беряпти», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мени ҳеч ким кўрмайдиган жойга ўтқазиб қўя оласанми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқдилар. У киши у Зотни ҳеч ким кўрмайдиган жойга ўтказди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Мусонинг қироатини эшитдилар ва: «У Довуд оиласининг найларидан бирида ўқияпти», дедилар» (Абу Яъло ривояти. «Мажмаъуз-завоид»да ривоят санади ҳасан, дейилган).

Ушбу ривоятдан Абу Мусонинг овози жуда чиройли бўлгани боис одамлар унинг уйига келиб, тиловатини эшитишни одат қилганлари, бунга қанчалик ташна бўлганларини билиб олиш мумкин.

وَعَنْ أَبِي عُثْمَانَ النَّهْدِيِّ قَالَ: صَلَّيْتُ خَلْفَ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ فَمَا سَمِعْتُ صَوْتَ صَنْجٍ وَلا بَرْبَطٍ وَلا نَايٍ أَحْسَنَ مِنْ صَوْتِهِ. رَوَاهُ أَبُو نُعَيْمٍ فِي حِلْيَةِ الأَوْلِيَاءِ وَأَبُو عَوَانَةَ فِي الْمُسْتَخْرَجِ وَسَنَدُهُ صَحِيحٌ.

Абу Усмон Наҳдий ривоят қилади: «Мен Абу Мусо Ашъарийнинг орқасида намоз ўқидим. Мен унинг овозидан чиройлироқ санжнинг ҳам, барбатнинг ҳам, найнинг ҳам овозини эшитмаганман» (Абу Нуайм «Ҳилятул-авлиё»да ва Абу Авона «Мустахраж»да ривоят қилган. Ривоят санади саҳиҳ).

«Санж» − мисдан икки табақали қилиб ишланган мусиқа асбоби. Уларнинг бири билан иккинчиси урилади. «Барбат» − удга ўхшаш мусиқа асбоби. «Най» нима экани ҳаммага маълум.

Абу Усмон Наҳдий Абу Мусо розияллоҳу анҳунинг уйига бориб, унинг ортида намоз ўқиб, тиловатини эшитганида, чиройли овозидан жуда таъсирланган ва унинг овозини мусиқа асбобларидан ҳам чиройлироқ эканини эътироф этган.

وَعَنْ أَبِي سَلَمَةَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ كَانَ إِذَا رَأَى أَبَا مُوسَى قَالَ: ذَكِّرْنَا رَبَّنَا يَا أَبَا مُوسَى فَيَقْرَأُ عِنْدَهُ. رَوَاهُ الدَّارِمِيُّ.

Абу Саламадан ривоят қилинишича, Умар ибн Хаттоб Абу Мусони кўрса, «Эй Абу Мусо, бизга Роббимизни эслат», дерди ва Абу Мусо унинг олдида қироат қиларди. (Доримий ривояти[8]).

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳам Абу Мусонинг овозидан таъсирланган ва қачон уни кўриб қолса, Қуръон ўқиб беришини сўраган. Бундан келиб чиқадики, чиройли овоз билан Қуръон ўқишнинг манфаати катта.