Қибтийлар кимлар?

Жавоб
Қибт бу Мисрнинг аслий халқи ҳисобланади. Қуръони Каримда қибтликларга Мусо (алайҳиссалом)га иймон келтирмаган, Фиръавнга эргашган халқ сифатида ишоралар қилинган. Мусо (алайҳиссалом)га эргашган қавм эса Бани Исроил деб аталган. Жумладан, «Тафсири Жалолайн»да ушбу оятлар (Фурқон, 36; Соффот, 116; Зухруф, 46) тафсиридан қибтликларнинг кимлигини билиб олсак бўлади:
1. [فقلنا اذهبا إلى القوم الذين كذبوا بآياتنا] القبط فرعون وقومه فذهبا إليهم بالرسالة فكذبوهما [فدمرناهم تدميرا] أهلكناهم إهلاكا
«Бас, биз «Бизнинг оятларимизни такзиб қилган қавм (қибт – Фиръавн ва унинг қавми)га икковингиз борингиз!» дедик. Бас, иккови уларга рисолат билан боришди, шунда у икковини ёлғончига чиқаришди. Бас, биз бир ҳалок қилиш билан уларни ҳалок қилдик».
2.  [ونصرناهم] على القبط [فكانوا هم الغالبين]
«Уларга (қибтларга) нусрат бердик, бас, улар ғолиб бўлдилар».
3. [ولقد أرسلنا موسى بآياتنا إلى فرعون وملئه] القبط [فقال إني رسول رب العالمين]
«Дарҳақиқат, биз Мусони оятларимиз ила Фиръавн ва унинг гуруҳига (қибтга) элчи қилиб юбордик. Бас, у деди: «Албатта, мен оламлар Роббисининг элчисиман!»
Қўшимча маълумотлар.
Қибт (кўплиги ақбот) халқи ҳақида «Ал-Мунжид» қомусида булар ёзилган: «Улар Мисрнинг аслий халқи бўлиб, ўзларининг турли лаҳжалардаги маҳаллий луғатларини сақлаб қолганлар. Шундай деб аталганига эса шаҳарда яшаётган ва юноний луғатларни ишлатаётган бошқа ғариб унсурлардан ажралиб туришлари сабаб бўлган. Қибт бу – Мисрнинг каниса биноларига эга маҳаллий масиҳийларидир. Уларнинг канисалари милодий 451 йилдан буён тараққий этиб келмоқда. Бугунги қибтлар икки тармоқдир. Артудиклар ва католиклар. Қибтликларнинг луғати фиръавнлар ишлатган қадимги Мисрнинг тилидир. У ҳомийлар тилидан ажралган шахобча. Ушбу тилни омма ва қишлоқлар аҳли сақлаб қолишган ва бир қанча лаҳжаларга ажралиб кетган. Улардан энг аҳамиятлилари: саидий, буҳайрий, файюмийлардир. Шулардан юнон гуруҳидан ўзгача қибтликлар тили ҳосил бўлган, лекин ҳисоб-китоблари юнонликларники билан бир хил. Хусусан, насронийларнинг энг аввалги тарихлари ҳақида сўз юритувчи маълумотлари ушбу ҳисоб билан берилади. Бугунги кунда бир асрдан буён қибтликларнинг тили, қибт луғатини ишлатиш бузилиб бормоқда. Фақат буҳайрий лаҳжаси анча яхши сақланган: канисалар архивларида жуда афзал тариқада сақланади». (Мунжид, 433-бет).