Қуръонда келган «Байтул-атийқ» нима?

Жавоб:
Каъба.
Бу ном билан Қуръонда икки оятда келган:
ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ {29}
«Кейин (моддий ва маънавий) кирларини кетказсинлар, назрларини бажо келтирсинлар, Байтул-Атийқни (энг қадимий уй бўлмиш Каъбани) тавоф қилсинлар» (Ҳаж, 29).
لَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ {33}

«У (аломат)ларда(н бўлган қурбонлик ҳайвонларида) белгили бир муддатгача (сут ва юнгларида) сизлар учун манфаатлар бордир. Сўнгра (қурбонлик ўлароқ) борар жойлари Байтул-Атийқ (Каъбатуллоҳ)дир» (Ҳаж, 33).

«Тафсири Насафий»да «Байтул атийқ» қадимий уй, дейилган. Чунки  у одамлар учун Одам (алайҳиссалом) томонидан қурилган энг биринчи Байтдир. Сўнгра уни Иброҳим (алайҳиссалом) янгилаганлар («Тафсири Насафий». 3-жузъ, 100-бет).
Қўшимча маълумотлар:
Ҳозирги маъно таржималарда фақат «қадимий, эски уй» деб таржима этилаётган  «Байтул Атийқ»нинг «озод қилинган, озод қилувчи уй» маъноси ҳам бор:
Икрима (розияллоҳу анҳу) айтганлар:
وعن عكرمة أنه قال: إنما سمي البيت العتيق؛ لأنه أعتق يوم الغرق زمان نوح.
«Байтул атийқ» деб аталишига сабаб у Нуҳ (алайҳиссалом) замонининг ғарқ кунида озод қилинган эди».
Хасиф (розияллоҳу анҳу) айтганлар:
وقال خَصِيف: إنما سمي البيت العتيق؛ لأنه لم يظهر عليه جبار قط.
«Байтул атийқ дейилган, чунки у унда ҳеч бир ўта жабр қилувчи зоҳир бўлган эмас».
Мужоҳид (розияллоҳу анҳу) айтганлар:
وقال ابن أبي نَجِيح وليث عن مجاهد: أعتق من الجبابرة أن يسلطوا عليه. وكذا قال قتادة.
«Жабр қилувчилар эгаллаб олинишидан озод қилинган. Қатода (розияллоҳу анҳу) ҳам шундай деганлар».
Мужоҳид (розияллоҳу анҳу) яна деганлар:
وقال حماد بن سلمة، عن حميد، عن الحسن بن مسلم، عن مجاهد: لأنه لم يُرِده أحد بسوء إلا هلك.
«Чунки унга ҳеч бир кимса ёмонлик билан келган эмас, акс ҳолда ҳалок қилинган».
Ибн Зубайр (розияллоҳу анҳу) айтганлар:
وقال عبد الرزاق، عن مَعْمَر، عن الزهري، عن ابن الزبير قال: إنما سمي البيت العتيق؛ لأن الله أعتقه من الجبابرة.
«Байтул атийқ дейилганига шак-шубҳа йўқ! Чунки Аллоҳ уни шафқатсизлардан озод қилган» (Ибн Касир. 3-жузъ, 202-бет).
Имом Термизий (розияллоҳу анҳу) ҳам Абудуллоҳ ибн Зубайр (розияллоҳу анҳу)дан шундай ривоят қилганлар:
وقال الترمذي: حدثنا محمد بن إسماعيل وغير واحد، حدثنا عبد الله بن صالح، أخبرني
الليث، عن عبد الرحمن بن خالد، عن ابن شهاب، عن محمد بن عروة، عن عبد الله بن الزبير قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "إنما سمي البيت العتيق؛ لأنه لم يظهر عليه جبار".
«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) марҳамат қилганлар: «Албатта, Байтул атийқ деб номланди, чунки  унга шафқатсиз зўровон зоҳир бўлмади» (3468-рақамли ҳадис бўлиб, уни Термизий ҳазратлари саҳиҳи ҳасан, деганлар)
«Тафсири Насафий»да «Байтул атийқ»ни тавоф қилинганда тавоф қилувчи хорлик асоратида ҳақиқий ҳурликка етишади  ва дўзахдан озод қилинади ёки  унга ҳеч ким молик бўла олмайди, бировнинг мулки бўлишдан озод қилинган» деган маъноларда ҳам талқин қилинган  («Тафсири Насафий». 3-жузъ, 100-бет).